Praca nad rozwojem mowy dziecka

Charakterystyka stanu rozwoju mowy dziecka w wieku przedszkolnym

Dzieci 3-letnie

Dziecko mające 3 lata rozumie większość z tego, co do niego mówimy, jeśli treść naszych wypowiedzi nie wykracza poza zakres jego wcześniejszych doświadczeń. Tworzy zdania niezbyt spójne pod względem gramatycznym{ dam piesu, nie lubię zupów itp.}.Zadaje wiele pytań, chociaż niezbyt jasno sprecyzowanych. W zakresie artykulacji powinny już występować następujące dźwięki” a, o, e, u, i, y, ą, ę, p, m, b, pi, bi, mi, f, w, fi, wi, t, d, n, l, ś, ź, ć, dź, h, j, ł. Dziecko ma prawo przestawiać głoski w wyrazach, opuszczać je- zniekształcenia struktur wyrazów w tej grupie wiekowej są zupełnie prawidłowe.

Dzieci 4-letnie

Nieco starszy, 4- letni przedszkolak zaczyna rozumieć polecenia zawierające wyrażenia przyimkowe typu: na, pod, w, przed, za, obok. Umie mówić już nie tylko o tym, co się dzieje tu i teraz, ale również o tym, co się działo wcześniej i co się wydarzy w przyszłości. Tworzy neologizmy np. pan roweruje, mama nożuje chleb i.t.p. Wymowa 4- latka staje się coraz bardziej dokładna, usprawniają się narządy artykulacyjne, pojawiają się głoski

s, z, c, dz.

Dziecko 5-letnie

Dziecko 5- letnie w swoich wypowiedziach, które są już wielozdaniowe, uwzględnia zależności przyczynowo- skutkowe oraz kolejność wydarzeń. Doskonali się wymowa- pojawiają się głoski sz, ż, cz, dż, r. Tak naprawdę do 6- tego roku życia wymowa powinna być już ustalona, ale w dalszym ciągu trwa proces doskonalenia się języka.

Bazą zaś i podłożem są pierwsze cztery lata życia, a zwłaszcza od 3 do 6 roku.

Aby rozwój mowy przebiegał u dziecka prawidłowo, a wady wymowy eliminowane w jak najszybszym okresie istotna jest współpraca rodziców z logopedą oraz nauczycielami.

Rady dla rodziców

Od dziecka nie należy wymagać zbyt wczesnego wymawiania poszczególnych głosek. Dziecko nie przygotowane pod względem sprawności narządów artykulacyjnych, niedostatecznie różnicujące słuchowo dźwięki mowy, a zmuszane do wymawiania zbyt trudnych dla niego głosek, często zaczyna je zniekształcać. W ten sposób przyczyniamy się do powstawania błędnych nawyków artykulacyjnych, trudnych do zlikwidowania.

• Pozwólmy dziecku na osłuchanie się z poprawnym brzmieniem głosek, których ono jeszcze nie wymawia, wykorzystując w tym celu książeczki, obrazki, opowiadania, gry.
• Należy słuchać uważnie wypowiedzi, zadając dodatkowe pytania, co przyczyni się do korzystnego rozwoju mowy.
• Nie zwracajmy nieustannej uwagi na wymowę dziecka żądając, by kilkakrotnie powtarzało dane słowo. Warto wyznaczyć w domu miejsce do mówienia. Dziecko powinno wiedzieć, że gdy znajduje się w tym szczególnym miejscu, ma starać się mówić ładnie. Ciągłe poprawianie wymowy jest błędem i prowadzi często do zniechęcenia, rozdrażnienia dziecka, dla którego sama myśl o spotkaniu z logopedą staje się przykra.
• Nie należy zawstydzać i karać dziecka za wadliwą wymowę.
• Wycinajmy i rysujmy z dzieckiem. Ćwiczymy wówczas małą motorykę, koordynację wzrokowo-ruchową.
• Doskonałym sposobem na rozwijanie myślenia i wyobraźni, rozwijania słownictwa jest wykonywanie książeczek.
• Ze strony rodziców mowa powinna być spokojna, artykulacja wyraźna, bez pośpiechu.
• Codziennie czytaj dziecku! Odpowiednio korzystajmy z gestu i mimiki.
• Dzieci lubią słuchać płyt z muzyką dziecięcą, opiekun może śpiewać dziecku i zachęcać do samodzielnego śpiewania.
• Ćwicząc z dzieckiem wykorzystujmy zmysły: wzrok, słuch, czucie.
• Dbajmy o zęby dziecka, by nie dopuścić do rozwoju próchnicy. Ubytki zębowe powstałe we wczesnym dzieciństwie powodują wady wymowy, które trudno skorygować. Zapobiegajmy wadom zgryzu i w razie potrzeby korzystajmy z porad ortodonty. Sprawny język i właściwy zgryz rozwija się dzięki żuciu pokarmów nierozdrobnionych - należy dawać dzieciom do jedzenia surową marchewkę i jabłko, skórkę od chleba itp.
• Dziecko powinno oddychać przez nos, nie przez usta. Częste infekcje górnych dróg oddechowych, przerost trzeciego migdałka i powiększone dwa podniebienne oraz alergie powodują, że dziecko oddycha przez nos, a język spoczywa na dnie jamy ustnej. Brak pionizacji skutkuje brakiem głosek w mowie.
• Dla mówienia najważniejsza jest faza wydechowa, dlatego trzeba zwrócić uwagę na oddech dziecka – czy mówi na wydechu. W domu należy prowadzić ćwiczenia oddechowe.
• W warunkach domowych powinno się wprowadzać proste ćwiczenia gimnastyki buzi i języka w formie zabawy np. koniki, całuski, oblizywanie miodu z talerzyka itp.
• Zwracajmy baczną uwagę na słuch fizyczny i w razie jakichkolwiek problemów zwracajmy się do specjalisty, szczególnie jeśli dziecko choruje na zapalenie uszu i przyjmuje antybiotyki.
• Kształtujmy słuch fonematyczny. W początkowym okresie naśladuj wszelkie wokalizacje dziecka, wprowadzaj wyrazy dźwiękonaśladowcze. Starsze dzieci bawić się mogą w powtarzanie rytmów, wyklaskiwanie, wystukiwanie (np. używając instrumentów muzycznych), a potem w wysłuchiwanie wyrazów w zdaniach, sylab i głosek w wyrazach.
• Niektóre dzieci wymawiają głoski z pewną niedbałością, przy jak najmniejszym wysiłku mięśni narządów mowy. Samogłoski są mało zróżnicowane, na skutek niedostatecznego rozwierania szczęk i zmniejszonej pracy warg. Spółgłoski nabierają miękkości, przy jednoczesnym zatarciu właściwej im barwy. Niewykorzystane przy tym możliwości akcentowe i modulacji głosu sprawiają, że wymowy takiej słucha się z przykrością. Codzienne parominutowe ćwiczenia wyrazistości mowy oraz gimnastyka narządów artykulacyjnych poprawią jakość wymowy.
• Ograniczmy oglądanie telewizji. Przekaz telewizyjny jest mało zrozumiały dla dziecka. Wybieraj wartościowe programy. Bądź zawsze zorientowanym, co dziecko ogląda. Nie zostawiaj włączonego telewizora, jeżeli nikt go nie ogląda.
• Dbaj o mocną więź emocjonalną. Głaskaj, przytulaj, chwal dziecko. Zachęcaj to do kontaktów werbalnych.
• Dbaj o prawidłowy rozwój ruchowy. Zachęcaj do biegania, wspinania się po drabinkach, jazdy na hulajnodze, rowerze, rolkach. Usprawniaj motorykę palców, poprzez wydzieranie, naklejanie, lepienie z plasteliny.

Przykłady ćwiczeń stymulujących sprawność językową do pracy w domu

1.Ćwiczenia z wykorzystaniem bodźców werbalnych - różnicowanie głosek różniących się jedna cechą, np.

- ssss- syk węża,

- zzzz- jakiś owad,

- szszsz- szum wiatru,

- sssss - syczy woda w czajniku,

- żżżżż- piłowanie drzewa,

- kum- żaba,

- gul- indyk,

- bum- bęben,

- puk – stukanie do drzwi,

- www- leci samolot,

- fff- wieje wiatr itp.

2. Ćwiczenia analizy i syntezy słuchowej /zgadnij, co mówię/, zabawa w robota skandującego sylaby, szukanie przedmiotów na określoną głoskę itp.

3. Ćwiczenia dmuchania – bańki mydlane, piłeczki pingpongowe , zwierzątka z papieru /pamiętajmy o zasadzie „ wdech nosem- wydech buzią”/

4. Przenoszenie drobnych elementów za pomocą słomki do napojów np. zabawa w łowienie rybek z papieru, nakładanie kropek biedronce, wzajemne karmienie się chrupkami przenoszonymi słomką itp.

5. Ćwiczenia żuchwy - opuszczanie i podnoszenie żuchwy, przesuwanie na prawo i lewo, wykonywanie kółeczek szczęką, ziewanie energetyczne/ dziecko ziewa trzymając palce na stawach skroniowo- szczękowych/, ruchy żucia

6. Ćwiczenia warg - naśladowanie karetki pogotowia, szczekania psa, miauczenia kota, cmokanie, parskanie, „ rysowanie” w powietrzu złączonymi wargami, jedzenie wargami.

7. Ćwiczenia języka - kląskanie jak konik, mlaskanie, mycie ząbków, jedzenie jak kotek, wypychanie policzków językiem, wysuwanie szerokiego i wąskiego języka itp.

8. Rozwijanie kompetencji znaczeniowej i wzbogacanie słownictwa:

– zabawy z ciągami wyrazowymi – wykluczanie wyrazu, który „ nie pasuje” do pozostałych (np. kot, krowa, but, koza), (jajko, mleko, bułka, auto) - dziecko ma znaleźć zbędny wyraz i wyjaśnić, dlaczego on nie pasuje.

– zadawanie pytań typu: czy to prawda, że – koń ma cztery nogi?, samochód pływa po rzece?, słoń mieszka w budzie?, wiosną kwitną kwiaty?, kura znosi jajka? Itp.– wybieranie właściwej odpowiedzi: (gdy jest noc, to- śpimy, opalamy się, idziemy do przedszkola), (gdy pada deszcz, to potrzebny jest-parasol, bębenek, talerz), (dzieci chodzą do przedszkola po to, żeby- bawić się, płakać, spacerować), (gdy jesteś zmęczony, to- biegasz, kupujesz, odpoczywasz) itp.

– zabawy w wyszukiwanie wyrazów o przeciwnym znaczeniu: (słoń jest duży a myszka...), (szyja kury jest krótka a szyja żyrafy...), (morze jest głębokie a basen....), (jabłko jest twarde a banan...), (cukierek jest słodki a cytryna...) itp.